Silahlar ve güller: Afganistan’ın savaş halıları

Geçtiğimiz günlerde Scotsdale Modern Sanat Müzesi’nde düzenlenen Afgan Savaş Halıları: Orta Doğu’nun Modern Sanatı sergisi üzerinden, Afganistan’da önemli bir sanat dalı ve ifade biçimi olmaya devam eden bu gelenek üzerine.

Yazı: Elnaz Bokharachi

İran halkları arasında halı dokuma sanatı binlerce yıl öncesine dayanıyor. Kökeni tam olarak bilinmese de MÖ 4. yüzyılda dokunan ve 1949 yılında Sibirya’nın Altay Dağları’nda İskitli bir soylunun mezarından çıkarılan Pazırık Halısı, yaygın olarak bilinen en eski dokuma halı olarak kabul edilir. İran halkı uzun zamandır halı dokumacılığının öncülerinden, ve Pers dünyasının elle dokunmuş halıları günümüzde hâlâ her kültürün kendine has desen ve stillerini barındıran, tasarım, renk, boyut ve dokuma anlamında özgünlükleriyle meşhur halılardır. Zengin renkler, tekil kenar motifleri ve çiçek desenlerini bir araya getiren ünlü Pers Bahçesi betimlemeleri, Pers kilim ve halılarında en sık tekrarlanan sofistike tasarımlardan biri ve bunun yalnızca bir örneğidir. Yeryüzünde cenneti sembolize etme uğraşındaki Pers Bahçesi, burada Char-Bahg (Dört Bahçe) stilinde resmedilir. Dünya müzelerinde bu halıların pek çok örneği sergilenmesine rağmen, en ünlülerinden biri, İranlı tarihçi Taberi’nin detaylı şekilde anlattığı Sasani hükümdarı I. Hüsrev’in (MS 531-571 arasında hüküm sürmüştür) halısı, İran’ın Araplarca fethinden sağ çıkamamıştır. Bu arada, bölgedeki tüm halıların ulvi meselelerle ilgilendiği sonucuna da varamayız; burada daha dünyevi görselleri resmeden örneklere de rastlanmaktadır.

Scotsdale Modern Sanat Müzesi küratörü Claire C. Carter, kısa süre önce, tank, el bombası, helikopter ve asker gibi imgeleri farklı renklerde, stillerde ve boyutlarda resmeden 41 tane Afgan halısı sergiledi. Aslen Enrico Mascelloni ve Annemarie Sawkins’in organize edip küratörlüğünü üstlendiği Afghan War Rugs: The Modern Art of Central Asia (Afgan Savaş Halıları: Orta Asya’nın Modern Sanatı), geleneksel desenlerle motifleri başlarından salarak yerine şiddet ve çatışmanın hikâyesini ortaya koyanların anlatımlarından oluşuyordu.

İpek Yolu’nun ortasında yer alan Afganistan, bin yıldır ticaretin odağı. Burada, Orta Asya’nın kalbinde, halı dokuma geleneği çoğunlukla ekonomik nedenlerden dolayı ele alınıyor. Halıların ana malzemesi genellikle pamuk, ipek veya yünden yapılan çözgü ipliklerinden oluşuyor. Afganistan’da halı dokumacılığıyla uğraşan birçok farklı insan topluluğu var fakat ana üreticiler çoğunlukla Beluçlar, Zakiniler, Taymanılılar, Hazaralar ve Türkmenler’den oluşuyor. Halının tasarımına karar vermeden önce ilk adım büyük veya taşınabilir bir dokuma tezgâhı kurmak. Dokumacılar ardından yünü topluyor, temizliyor ve boyuyor, tasarımları dokuyor ve çerçeveliyor. Simetrik desenler Afgan halı dokumacılığının mihenk taşı sayılıyor ve bu desenler, savaşla ilgili unsurların gelenekselliğin yerini aldığı savaş halılarında özellikle vurgulanıyor.

Yazının tamamını okumak için buraya tıklayarak Bant Mag. No:45’e ulaşabilirsiniz.