Švankmajer, kitle fonlaması ve kültür endüstrisinden kaçış: Böceklerin bağımsızlığı

Sanat sinemasının usta yaratıcılarından Jan Švankmajer ve Alejandro Jodorowsky’nin son filmlerini finanse ederken yardım aldığı kitle fonlaması yöntemi, uzun süredir tüm dünyada endüstriyel üretim mecburiyetine yaratıcı bir alternatif sağlıyor.

Yazı: Deniz Yenihayat – İllüstrasyon: Mark Hale

Onu tanımlayan birçok terimin şık bir özeti olarak dâhi diyebileceğimiz büyük usta Jan Švankmajer’ın yapım aşamasındaki yeni filmi Insects , sanatçının sosyal medya hesapları üzerinden duyuruldu. Çek Čapek Kardeşler’in 1921’de yayınladığı The Insect Play , esasen insan düşmanlığıyla ilgili ilginç bir oyun örneği. Švankmajer de bu insan düşmanlığını genişleterek bir insanı böcek, medeniyetimizi de bir karınca yuvası metaforuyla anlatmaya girişiyor ömrünün seksen ikinci senesinde.

Insects filmiyle eşzamanlı olarak bir de kamera arkası film hazırlanıyor. Böylece izleyiciye, bu sürreal yapıtı belgesel bir perspektiften okuma seçeneği de sunuluyor. Bir müjdenin de ötesine geçen bu haber, aynı zamanda projeye maddi destek talep eden de bir çağrı aynı zamanda. Bağımsız eserlerin oluşum süreçlerinde sanatçıyı bekleyen maddi çıkmazlar, takipçilerin katkılarıyla aşılmaya çalışılıyor.

4. Sanayi Devrimi’nin ve aslında dijital dönüşümün her alanda çok sık konuşulduğu bugünlerde, kültürel algı ve tüketimin de biçim değiştirdiğini söyleyebiliriz. Hâkim endüstri modelleri bu dönüşüme ayak uydurarak daha da güçleneceklerini planlıyor olsalar da, yeni medya sayesinde çok daha bağımsız ve yeni insana uyumlu hale gelebilecek sanatsal edim yöntemleri de biçimlenmeye başlıyor diğer yandan. Yeni medya ve yeni toplum, ister istemez sanat ve eser niteliğini de dönüştürüyor. Bu durum eseri algılama biçimlerimizi ve onu tüketme alışkanlıklarımızı yeniden sorgulamamıza neden olmayı da hak ediyor, açıkça.

20. yüzyıl boyunca farklı yöntemlerle hayatta kalmayı başarabilmiş, herhangi bir simsarlık yoluyla metalaştırılmamış bağımsız sanatın organik gelişimi, Insects özelinde de olduğu gibi, yeni medyanın yeni destekleme yollarıyla güçlendiriliyor ve bir yandan da sanatçının motivasyonunun artmasını sağlıyor. Piyasalara, gişelere, müzayedelere, açılışlara, sponsorlara göbekten bağlı hale gelmiş kültür endüstrisi, Švankmajer’in de tercih ettiği yeni fonlama metotlarının artmasıyla, eserlerin kitlelere ulaştırılmasında tek seçenek olmaktan çıkabilecek. Elbette sadece sanatçıların bu fonlama yöntemlerini tercih etmeleri yeterli değil, bu dönüşümün gerçekleşmesi için; izleyicilerin de bu fonlama yöntemlerini kullanma ve bağımsız yapıtları bireysel olarak destekleme alışkanlığı kazanması da gerekiyor.

Yazının tamamını okumak için buraya tıklayarak Bant Mag. No:50’ye ulaşabilirsiniz.