Yalnızca elektronik müzik ve alt janrları için değil; müzik tarihi için bir dönüm noktası Selected Ambient Works 85-92. Richard D. James’in Aphex Twin macerasının ilk albümü, 30 yıldır ilham vermeye, düşündürmeye, keyiflendirmeye devam ediyor. 9 Kasım 1992’de yayımlanan albümün 30. yaş gününde, Selected Ambient Works 85-92 ve Aphex Twin’in üretim metotlarına dair 30 bilinesi şeyi sıraladık. İlk parça “Xtal”in kibar hi-hat vuruşları çalmaya başladıysa, yolculuğumuza Cornwall’dan start veriyoruz.

Notlar ve efsanelere dair

*Bilindiği gibi Richard D. James, onlarca farklı takma isimle üretiyor. Polygon Window, Q-Chastic, AFX gibi mahlaslarla da yayınlar yapan müzisyenin Aphex Twin adını kullandığı ilk yayın, 1991’e tarihlenen Analogue Bubblebath EP’si. Selected Ambient Works 85-92 ise Aphex Twin kataloğunun ilk uzunçaları.

*Albüm isminin de işaret ettiği üzere, koleksiyonu oluşturan 13 şarkı, yayın tarihinin öncesindeki yedi yılın farklı dönemlerinde kaydedilmiş. Hangi şarkı hangi yıla denk geliyor, tespit etmek güç; keza 1985’te Richard D. James’in 14 yaşında olduğu detayını akıldan çıkarmak da öyle.

*Richard D. James’in rave sahnesinde adını duyurduğu ve benzersiz bir heyecanla ortalığı kasıp kavurduğu 90’lar başlarında; yaşantısı, üretim metotları ve stüdyosunda olan bitenlere dair yığınla şehir efsanesi dolanmaya başlamış. Kulaktan kulağa yayılan senaryolardan biri 4-5 yıl boyunca stüdyosundan neredeyse hiç çıkmadan sürekli yeni şarkılar kaydettiği ve baş döndürücü bir yığına ulaştıktan sonra bunları yayımlamaya karar verdiği yönünde.

*Selected Ambient Works 85-92’daki parçalar, albüm olmadan önce çeşitli demo kasetlerle arkadaşları arasında elden elde dolaşıyormuş. Hatta seçkiyi de uzun zamandır parçaları döndüren, Cornwall’da yaşayan arkadaşları yapmış. Bazı kayıtların hasarlı olmasının sebebi olarak da kasetlerin 50’ye yakın Walkman ve tape’ten geçmesi öne sürülüyor.

*Kayıtları kendi odasında, kendi imkânlarıyla yapan Richard D. James, o yıllarda verdiği pek çok röportajda başkalarından ekipman ödünç alıp kayıt yapmaktan hiçbir zaman hoşlanmadığını söylüyor.  Çeşitli sampler ve drum machine modellerini dönüştürerek orijinal sesler yaratmanın yollarını aramış. 

*Parçalar, büyük oranda ilk kaydedildikleri şekillerde muhafaza edilmiş. Yani bir albüm olacağı zaman herhangi bir edit ya da değişiklik yapma ihtiyacı duymamış Aphex Twin.

*Tabii Selected Ambient Works 85-92 için de anlatılan ve gerçekliği teyit edilmemiş birçok hikâye var. Bunlardan belki de en meşhuru, James’in kedisi hakkında. Albümün kaydedildiği ve mastering’inin yapıldığı kasetlerin, mevzubahis kedi sebebiyle zarar gördüğü ve prodüksiyon kalitesinin “düşüklüğünün” bundan kaynaklandığı iddiaları var.

*“Bir stüdyoda şarkı kaydettiğim rüyalar görüyordum, gerçek dünyaya uyandığımda şarkıları yeniden yapıyordum.” Yine 90’lar başlarında verdiği röportajlarda sıklıkla dillendirdiği “lucid dreaming” (bilinçli rüya) hâlinin yaratım sürecinin daimi bir parçası olduğunu anlatıyor Aphex Twin. 

*Kapak görselinde sonraları ikonikleşecek Aphex Twin logosunu görüyoruz. Hem logoyu hem kapağı tasarlayan kişi Paul Nicholson. Richard D. James’le yollarının kesişmesi ise Selected Ambient Works 85-92’dan birkaç yıl öncesine dayanıyor. Berlin’in meşhur gece kulübü Tresor’daki bir performansında sahnede dans etmeye başlayan Paul Nicholson, o dönem birçok Aphex Twin setinde dansçı olarak sahne almış.

*Albümü yayımlayan plak şirketi Apollo, aslen Belçika merkezli bir etiket olan R&S Records bünyesinde faaliyetlerini sürdürüyordu. R&S ve Outer Rhythm arasındaki anlaşma, albüm piyasaya çıkmadan kısa süre önce rafa kaldırılmış olsa da Selected Ambient Works 85-92, R&S’in İngiltere’de yayımladığı ilk albüm olarak tarihe geçti. 

*Aphex Twin’in R&S macerası da bu albümle birlikte sona erdi. Warp Records’la anlaşan Richard D. James, bir yandan Rephlex etiketini kurdu ve majör plak şirketlerinin “ilgilenmek istemediği” prodüktörlere yeni bir alan yarattı.  

*Selected Ambient Works 85-92 piyasaya çıktıktan kısa süre sonra Aphex Twin adı anaakım plak şirketlerinin rüya listelerinde sıklıkla belirmeye başlamış. İsimler zikredilmese de, albümün yayımlanmasından yalnızca haftalar sonra döneminin en büyük müzisyenleri için remiks yapmak ve prodüktörlüğünü üstlenmek üzere teklifler aldığı biliniyor. (Bir tanesinin Madonna olduğuna emin gibiyiz…)

*1994’te Japonya, 1999’da Avustralya özel baskıları piyasaya çıkan albüm için çok fazla reissue yapıldı. İlki, albümün 10. yaşı vesilesiyle 2002’de [PIAS] etiketiyle basılan reissue versiyonlar belli aralıklarla üretime girmeye devam ediyor.

Mirasına dair

*Fact Mag’in 2012’de yayımlanan “90’ların en iyi 100 albümü” listesinde zirvede Selected Ambient Works 85-92 var. Onu Wu-Tang Clan’in Enter The Wu-Tang’i ve Slint’in Spiderland’i takip ediyor.

*Pitchfork da beş yıl önce hazırladığı “Tüm zamanların en iyi 50 IDM albümü” listesinin bir numarasına Selected Ambient Works 85-92’yu yerleştirmişti. Aphex Twin’in IDM etiketiyle arasının iyi olmadığı ve braindance tanımını tercih ettiği biliniyor.

*Janrlar, etiketler demişken… Birçok müzik yazarı, Selected Ambient Works 85-92 albümünün “ambient techno” türünün öncüsü olduğu konusunda ağız birliği yapmış durumda. 

*Bu tezi en güçlü şekilde savunanlardan biri olan ünlü Melody Maker yazarı Simon Reynolds olsa da aynı dergiden Andrew Smith, bir besteci olarak Aphex Twin’i Kraftwerk’le kıyaslamış ve Alman gruptan bu yana dokusal sesleri bu denli iyi idrak ederek doğal tınlayan bir elektronik albüm yapabilen biri olmadığına değinmiş.

*Caribou ve Daphni gibi projeleriyle tanıdığımız Dan Snaith, Selected Ambient Works 85-92 albümünün hayatını şekillendiren kayıtlardan biri olduğunu söylüyor. Double J’e 2014’te verdiği bir röportajda “Güzel melodileri, armonileri ve barındırdığı duyarlılıkla, elektronik müziğin farklı potansiyelleri olduğunu ispatlamıştı.” demiş.

*Röyksopp üyeleri Svein Berge ve Torbjørn Brundtland’e yakında okuyabileceğiniz röportajımızda Selected Ambient Works 85-92 ile ilgili hislerini sorduk. Svein Berge, bir başyapıt olarak nitelendirdiği albümü çıktığı gün alan bir arkadaşı aracılığıyla keşfettiğini ve ânında kapıldığını anlattı ve ekledi: “O kadar fazla dinliyordum ki CD’ler bozuluyor ve sürekli yenisini alıyordum. Muhtemelen hayatımda en çok satın aldığım albüm.” Torbjørn Brundtland ise gerçek bir klasik yorumunu yaptığı albümle Norveç’te çıktığı bisiklet yolculuklarında uzun vakitler geçirdiğini ve her dinleyişinde o günlere gittiğini anlattı. 

*Eylül 2020’de Are We On Air podcastine konuk olan Kanadalı house prodüktörü Tiga, kişisel favorilerinden kayıtlar çalmıştı. Seçkisinde Aphex Twin’e de yer veren Tiga uykuda ve uyanık olma hâlini iç içe geçirmesinden büyülendiğini ifade ettiği albümü yüzlerce kez dinlediğini anlatıyor. Bölümü buradan dinleyebilirsiniz. Aphex Twin ve övgüler kısmı 15. dakika civarında başlıyor.

Sample kullanımına dair

*“Tha” şarkısında duyulan konuşmalar, bir kadın ve iki erkek arasındaki anlaşılması güç bir diyalog. Aphex Twin fanları 30 yıldır bu sohbetin deşifresini yapmaya ve sesin kaynağını bulmaya çalışıyor. Bir de tabii bahsi geçen tren istasyonunun neresi olduğunu…

*Söz konusu Aphex Twin olunca, şarkı isimleri de her zaman gizemli bir konu başlığı. Albümün muazzam açılış parçası “Xtal”, tahminlere göre, ismini Sony’nin pikaplarda kullandığı kilit teknolojisinden almış. 70’lerden bu yana kullanılan Xtal kilit sistemi, DJ’lerin beat-matching yapmasını kolaylaştıran bir teknoloji olarak da biliniyor.

*“We Are The Music Makers”’ın başlarında duyulan ve şarkıya ismini veren cümle, 1971 tarihli Willy Wonka & the Chocolate Factory filminden Gene Wilder’ın bir repliği. ”We are the music makers, we are the dreamers of dreams” cümlesi, aslen Arthur O’Shaughnessy tarafından kaleme alınmış 1873 tarihli Ode şiirinden bir alıntı.

*“Green Calx”ta da başka sinematik sample’lar yer almakta. RoboCop (1987) ve The Thing (1982) filmlerinden seslerin bozularak kullanıldığı parçaya Public Image Ltd’ın “Fodderstompf” şarkısından da sample’lar yerleştirilmiş.

*Sample hadisesine 1993’te Future Music yazarı Dave Robinson’a verdiği nadir röportajlarından birinde açıklık getirmiş Richard D. James. Kendi koleksiyonundaki albüm ya da plaklardan ses örnekleri kullanmaktan hoşlanmadığını, kendi yarattığı seslerle devasa bir sample arşivi oluşturduğunu anlatıyor. BBC’nin bilim kurgu ses efektleri derlemelerinin başlı başına birer ambient albümü olarak değerlendirilebileceğini söylese de bir prodüktör olarak bu sesleri sample’lamayı asla düşünmediğinden bahsediyor. Röportajın tamamına buradan ulaşabilirsiniz.

*Kendi yarattığı sesleri sample’lama metoduna verebileceğimiz en iyi örneklerden biri, şüphesiz ki “Schottkey 7th Path”. Sanki patlak bir hoparlörden yankılanan ritmik dokular, boş variller ve dişli bisiklet zincirleriyle elde edilmiş.

*Koleksiyondan birçok parça sonraki yıllarda farklı janrlarda üreten popüler müzisyenlerin prodüksiyonlarında sample’landı elbette. Akla gelen ilk örneklerden biri mide bulantısı Die Antwoord ama şimdi onlarla tadımızı kaçırmayalım. 2014 tarihli Azealia Banks albümü Broke with Expensive Taste’te yer alan “Soda” parçasının synth bulutlarının aslında “Pulsewidth” şarkısından türetildiğini biliyor muydunuz?

Serinin devamına dair

*Serinin ikinci albümü Selected Ambient Works Vol. II, 1994 yılında Warp etiketiyle yayımlandı. Albüme dair en kapsamlı kaynaklardan biri, 2013’te 33⅓ serisi kapsamında kitaplaştırılan Marc Weidenbaum imzalı bir makale. 

*Belli aralıklarla üçüncü bir Selected Ambient Works albümü yayımlanacağı söylentileri çıksa da bu hayal çoktan rafa kaldırılmış görünüyor. Ama sıkı fanlar, anonim Soundcloud hesaplarına yüklenmiş ya da Aphex Twin setlerinde duyulmuş kimi parçaların aynı dönemde kayıtlar olduğunu tespit etmiş. Kimisi sonradan silinen bu parçalar, forumlarda “Unselected Ambient Works” başlığıyla paylaşılmakta. Bir kısmına, internetin en geniş Aphex Twin kaynağı Lanner Chronicles’dan ulaşabilirsiniz.

*Aynı platformda nihayetinde albüme evrilen demo kasetlerin de izini sürmek mümkün. Üzerinde el yazıları ve notların yer aldığı kaset fotoğraflarıyla, “Xtal”, “Pulsewidth” ve “We Are The Music Makers” gibi parçaların yolculuğunu takip edebilirsiniz. Tek tık uzakta.