Arşivden: Dancehall sanatının sessiz ve üretken kahramanı: Wilfred Limonious (1944 – 1999)

Uzun yıllar kölelikle ve sömürgecilikle mücadele etmiş Jamaika, ağustos ayının ilk haftasında Birleşik Krallık’tan bağımsızlığını kazanmanın 58. yılını kutlarken, dancehall kültürünün görsel dilinin kurucularından, yüzlerce albüm kapağına imza atmış sanatçı Wilfred Limonious’un hikâyesini hatırlayalım.

Göz kamaştıran renkler, çizgi romandan fırlama karakterler ve cömert bir tutam da abartılı mizah… Jamaika’da 1970’lerin sonunda ortaya çıkan ve 1980’lerde popülerleşen dancehall kültürünün görsel diline şekil veren sanatçı Wilfred Limonious, otuz yıllık kariyeri boyunca yüzlerce albüm kapağına imza atmış, çalışmalarıyla adanın günlük hayatına, yerleşik kültürüne bilmeyenler için içeriden bir pencere açmıştı. Ölümünden on yedi yıl sonra, iki meraklının altı yıl süren kapsamlı araştırması sonunda bir araya gelen ve One Love Books aracılığıyla yayımlanan retrospektif kitabı In Fine Style: The Dancehall Art of Wilfred Limonious ve aynı adı taşıyan, İngiltere’de turlayan bir sergi, gizli kalmış bu isme ve mürekkebe döktüğü bu dünyaya ışık tutuyor.

Yazı: Leyla Aksu

Bant Mag. No:52 / Ekim 2016

“Çizmeye bayılan sessiz biri”

Jamaika kırsalında, Albert Town’da büyüyen ve küçüklüğünden beri kalemi elinden bırakmayan illüstratör, grafik tasarımcı, karikatürcü ve müzisyen Wilfred Limonious, kariyeri boyunca yüz elliden fazla dancehall albümüne eli değmiş bir isim. 18 yaşındayken prestijli Kingston Görsel Sanatlar Okulu’nda grafik tasarım okumak üzere şehre taşınan ve daha mezun olmadan hazırladığı tek çerçevelik karikatürleri gazetede yayımlanan sanatçı, bu uğraşısına oldukça geleneksel bir stille başladı. Fakat kariyeri boyunca devam ettirdiği bu karikatür çalışmaları, ileride ülkesinde en çok tanınan işlerine ve karakterlerine imza attığı mecra oldu.

Çok geçmeden, devletin okuryazarlık oranını arttırmak amacıyla başlattığı JAMAL (Jamaika Okuryazarlığı İlerletme Akımı) adlı organizasyonda işe başlayıp kurumun yayınları için hazırladığı gerçekçi ve canlı betimlemelerle farklı bir stile ağırlık verirken, Limonious bir yandan da müziğe olan ilgisinin şekillendirdiği üretimlerine başladı. Bugüne kadar bilinen tek single’ı “Young Love”ı 1976 yılında yayınladı, ardından ise kısa bir süreliğine bursla İngiltere’ye gitti. Dancehall akımı etrafı ele geçirmeye başlarken de Kingston’a dönerek, müzik dünyasıyla olan uzun soluklu ve bir hayli verimli ilişkisine yoğunlaştı.

Ülkenin politik açıdan bir hayli çalkantılı olduğu bir dönemde, Jamaika’nın popüler müziğinde yeni bir janr olarak gelişmekte olan dancehall, roots reggae’nin aksine daha içe dönük, günlük hayatla ilgilenen, ses sistemleriyle gelişen, gittikçe dijitalleşen ve tekrar tekrar farklı şekillerde kullanılan hızlı “riddim”lerin üzerine DJ’lerin mizah ve yoğun cinsellik içeren, böbürlenen rap’leriyle kendi kültürünü doğurdu. Kadınları nesneleştiren ve LGBTİ+’ları dışlayan tavrı, şarkı yazarlarından mekân sahiplerine şaşırtıcı olmayan bir biçimde erkek egemen bir sistemin içinde gelişen bu müziğin sonraları muazzam bir kadın üretim zinciri içerisinde kendini tazelemesi ya da Jamaika’nın dünyaya en büyük ihracı olan müzik bağlamında dancehall ekonomisi, ilerleyen yıllarda çok sayıda tartışmaya ve teze konu olacaktı.

Dancehall için ışık saçan bir estetik geliştiren Limonious, inanılmaz hızlı çalışan bir illüstratördü. İlk işi, Jah Thomas’ın Shoulder Move uzunçaları için hazırladığı kılıf idi. Limonious, karikatür ve fotoğrafa yer veren karışık bir stille anonim olarak albüm illüstrasyonları üretirken, işlerine yönelik artan bir ilgiyle karşılaşıyor, prodüktörler tarafından aranan bir isim haline geliyordu. Cüretkâr çizgiler ve jet gibi bir üretim hızıyla ün salması o kadar da zor olmadı. Sabaha aldığı siparişleri akşama veriyor, karakalem bir eskizle matbaaya koşup istediği renkleri dile getirerek çalışmalarını tamamlıyordu. Gittikçe karikatüre daha da ağırlık veren stili; kuvvetli ana renkler, konuşma baloncukları, adanın yerel lehçesi olan patois ve abartılmış günlük karelerle bezeliydi. Çizimleri rengârenk sokakları ve müziği olduğu gibi yansıtıyordu. 1980’li ve 1990’lı yıllarda bu işi yapan herkesi de peşine takmayı başardı.

Çizgi roman misali…

Christopher Bateman ve Al “Fingers” Newman’ın kaleminden çıkan In Fine Style: The Dancehall Art of Wilfred Limonious, iki Limonious tutkununun büyüyen meraklarıyla gelişmiş bir proje. Yıllar önce turnedeyken bir plak dükkânında Limonious’ın işlerine vurulan Bateman’ın 2009 yılında başlattığı blog ile Limonious’un izini sürmeye atılıp Jamaika yolunu tutmasıyla başlayan bu macera, yazar, DJ ve küratör Newman’ın, bir yıl sonra aynı fikirle yola koyulup Bateman’la işbirliğine varmasıyla şekillenmiş. Uzun süren hummalı araştırmaların sonunda ise Limonious’un hikâyesi ve dinmeyen tutkusu böyle özel bir işte vücut bulmuş.

In Fine Style, aydınlığa çıkan tüm bu bilgilerin ışığında, neredeyse üç yüze yakın çalışmaya imza atmış, şakacı, taşkın ve çelişkilerle bezeli, hayat dolu bu dünyanın yaratıcısı olan Limonious’u yeni bir kitleyle buluşturmayı hedefliyor. Bu kadar üretken, temsili ve önemli bir ismin çalışmalarını, işlerindeki görsel ve kültürel ipuçlarını bir araya getiren bu derleme, okuyucular için Limonious’un farklı dönemlerinden, gazete karikatürlerinden, kitap illüstrasyonlarından ve albüm çalışmalarından örnekler ve daha önce görülmemiş işler sunuyor. Bateman’ın da dediği gibi, “Tüm o muazzam detayları ve çiziktirilmiş patois satırlarıyla Limonious’un elinden çıkma bir albüm kapağını çizgi roman okuyan bir çocuk misali didik didik etmek” mümkün.

Aynı zamanda sanatçıyı tanıyan kişiler, ailesi, arkadaşları ve meslektaşları ile yapılan röportajları, dancehall kültürünün mizahı ve taşlamalarıyla ilgilenen incelemelerle bir arada sunan In Fine Style, bu görsel ve sanatsal kültürün karmaşık kodları için kapsamlı bir bağlam ortaya koyuyor. Önsözü yazma işini gazeteci ve fotoğrafçı Beth Lesser’a bırakan kitap, içeride de tasarımcı Orville “Bagga” Case, profesör Donna P. Hope, Steve Barrow ve Diplo gibi tanıdık isimlerin sözlerine yer veriyor. Aynı isimli turlayan bir sergiyle eş zamanlı yayınlanarak Limonious’un günümüzde de açıkça devam etmekte olan güçlü etkisinin izini süren kitap, okuyucuyu “Cabbie Chronicles” gibi animasyonlar ve Major Lazer, Kranium gibi sanatçılardan oluşan alabildiğine geniş bir yelpazeyle buluşturuyor.  

Tüm imajlar One Love Books izniyle yayınlanmıştır.
Arts Council England desteğiyle.