Bir özgürleşme çağrısı, bir başkaldırı, bir tutku sağanağı, bir liste canavarı… Janet Jackson diskografisinin beşinci stüdyo albümü janet., erkek egemen müzik piyasasının dayatmalarını “meeehhh” diyerek çöpe atıp kendi hikâyesini kendi yazma kararlılığıyla hayat bulmuş bir kayıt. Zamanını tanımladığına, daimi bir bir ilham şelalesi olarak büyümeye devam ettiğine şüphe yok.

“Albümdeki şarkılarda yazdıklarım her zaman içimde olan şeylerdi. Sadece dünyayla paylaşmaya henüz hazır değildim. […] Geç açılıyormuşum gibi algılanabilir ama bu aslında sadece olgunlaşmadan ibaret.” -Janet Jackson, 1993

18 Mayıs 1993’te yayımlanan janet. albümünün 30. yaş gününde, albüme ve ardındakilere dair bilinesi 30 şeyi sıraladık. 

Bazı rakamlar

*90’ların başında ABD’deki anaakım müzik piyasasında bir tür Janet savaşları yaşandı desek, abartmış olmayız. Önceki plak şirketi A&M’le sözleşmesi 1991’de sona eren Janet Jackson’ın kapısı, sektörün önde gelen tüm etiketleri tarafından çalınıyordu. A&M’in sözleşme yenileme teklifini reddettikten sonra Atlantic, Capitol ve Virgin arasında alevlenen yarışı Virgin Records kazandı.

*Şirketin kurucusu Richard Branson’ın bizzat dümene geçtiği süreç, o zaman için bir rekorla sonuçlandı. Virgin, Janet Jackson transferi için 40 milyon doları gözden çıkararak onu “tarihin en yüksek ücrete sahip müzisyeni” yaptı. Bu unvan, kısa süre sonra Epic’le 52 milyon dolara anlaşan kardeşi Michael Jackson’a geçecekti.

*Billboard listelerine 1 numaradan giriş yapan albüm, ilk haftasında 350 bin kopya satarak bir müzisyen kadının ulaştığı en yüksek istatistiği yakaladı. 

Albümün temasına dair

*Küresel müzik basınında Janet Jackson’ın başarısının ardındaki şeyin soyadı olduğunu söyleyen ve bu başarıyı da elbette yanındaki erkek prodüktörlere bağlayan azımsanmayacak bir kalabalık vardı. Janet buna karşı cevabını janet. albümünde soyadından kurtularak verdi. 

*Önceki albümü Rhythm Nation 1814’de toplumsal adalete dair şarkılarını bir araya getiren Janet, diskografisinin beşinci albümü olan janet. ile cinsel özgürlük temasına odaklandı. “Bir tomboy olarak büyüdüğüm için benim için kolay değildi ama beni seksi hissettiren yanlarıma dair bir şeyler yapmak istiyordum” diye anlatıyor Rolling Stone’dan David Wild’a verdiği röportajında. 

*janet. aynı zamanda sözlerinin tamamını kendi yazdığı ilk Janet Jackson albümü. Dolayısıyla koleksiyonunun en kişisel duraklarından biri. Albümde cinselliği özgürce keşfe çıkan müzisyen, korunmanın ne kadar önemli olduğunun da altını çizmeyi önemsiyor.

*İşlediği tema ve mesele ettiği konular itibarıyla, janet. albümü sıklıkla Madonna’nın 1992 sonbaharına tarihlenen Erotica’sıyla kıyaslandı. Popüler kültür yayınlarında “erotik popun gerçek kraliçesi kim?” oylamaları yapıldı. Ağzından sular fışkırarak karşılaştırmalar yapan kritikler arasında “Michael’dan daha güzel bir burun, Madonna’dan daha güzel bir göbek deliği ve ikisinden de iyi bir seks!” gibi korkunç mizojinist yorumlar da tarihe not düşüldü.

*Patrick Demarchelier tarafından çekilen kapak fotoğrafının da hikâyesi enteresan. Janet’ı ellerini kafasının üzerinde buluşturmuş şekilde gördüğümüz fotoğrafın orijinal versiyonu, 1993 sonbaharında Rolling Stone dergisinin kapak görseli oldu ve büyük bir sansasyon yarattı. Üstsüz olarak poz verdiği fotoğrafta, o zamanlarki eşi René Elizondo Jr. elleriyle Janet’ın memelerini kapatıyor. Derginin manşeti de şu: Janet Jackson – The Joy of Sex. 

*Janet fotoğraf hakkında çıkan tartışmalara şu sözlerle açıklık getirmişti: “Rolling Stone kapağı benim fikrimdi. Birçok insan bunu yapmak için manipüle edildiğimi düşündü. Poetic Justice filmini çektiğimiz günlerden birinde San Francisco’da otelde duş alırken aklıma gelmişti bu poz. Çıktım, kurulandım, havluyu belime sardım, memelerimi ellerimle kapattım… Harika bir fotoğraf olacağını düşündüm. Toplum bu yanımı hiç görmemişti, benim için bir açılma anlamına geliyordu.”

*Şarkı yazımındaki en büyük ilham kaynaklarından biri Maya Angelou olmuş. Az sonra değineceğimiz Poetic Justice filminde bir şairi canlandırmasının ardından yaratıcı anlamda ikonik şairin cümlelerinden çokça etkilenmiş. Maya Angelou’nun dilinin kendi dünyasındaki yansımalarını en net duyabileceğimiz şarkının da “New Agenda” olduğunu dile getirmiş bir röportajında, “Bu sefer kendimi anlatırken çok daha özgür hissettim.” diyerek.

Poetic Justice’e dair

*Janet Jackson, janet. albümünden hemen önce ilk uzun metraj filminin çekimlerini tamamlamıştı. Albümden iki ay sonra vizyona giren Poetic Justice filminin başrollerini Tupac Shakur’la paylaşan Janet, erkek arkadaşını bir silahlı saldırıda kaybettikten sonra adalet arayışına koyulan bir şairi canlandırıyor. Günümüzde kült mertebesine erişmiş olan bu film, janet. albümünün yakaladığı başarıda da kilit role sahip.

*Dönemin yıldız yönetmenlerinden John Singleton’ın genç bir Siyah kadına ses olmak niyetiyle çektiği filminin başrol arayışlarında aralarında Jada Pinkett, Lisa Bonet, Monica Calhoun’un da bulunduğu pek çok isim seçmelere girmiş. Yine de Singleton, senaryonun ilk eskizlerinden itibaren bu rolün doğrudan Janet Jackson için yazıldığını biliyormuş.

*1993 sonlarında FOX’a bir röportaj veren Janet Jackson, albüm ve filmle spot ışıklarını iyiden iyiye üzerine çektiği yıl hakkında şu yorumu yapmış: “1993 yılını kendi adıma bir dönüm noktası olarak görüyorum. İlk filmimi de yaptığım yıl. Kocaman suratımı koca bir perdede görmek en büyük hayallerimdendi.”

*Filmin kapanış şarkısı olan “Again”, aynı zamanda janet. albümünün üçüncü single’ı. Parça büyük liste başarıları yakalamasının ardından, 66. Akademi Ödülleri’nde En İyi Orijinal Şarkı dalında Oscar’a aday gösterilmiş; ödülü Bruce Springsteen’in “Streets of Philadelphia”sına kaptırmıştı. Törende Janet Jackson’ın, mumlarla donatılmış bir sahne dekorunda yaylılar eşliğinde gerçekleştirdiği “Again” canlı performansı da buradan izlenebilir.

Şarkılar ve kliplere dair

*Sevdiğine “Seni daha önce hiç ulaşmadığın yerlere çıkaracağım” diyerek seslendiği çıkış teklisi “That’s The Way Love Goes” hem içerik hem teknik açıdan yeni Janet erasıyla ilk tanışmaydı. Medyanın çizmeye çalıştığı “ne yaptığını bilen cici kız” imajını parçaladığı yorumlarını beraberinde getirdi. Nitekim albümün geri kalanı da bu yorumları haklı çıkarmakta. İmza Janet Jackson şarkılarından biri olarak anılan “That’s The Way Love Goes”, müzisyene kariyerinin ikinci Grammy ödülünü de kazandırdı. Birçok mecra, bunun 90’ları tanımlayan parçalardan biri olduğu görüşünde.

*Gelelim klibine… René Elizondo Jr. yönetmenliğinde, Tina Landon koreografisiyle çekilen videoda Janet ve arkadaşlarını evde takılıp, şarkıya eğlenerek eşlik ederken görüyoruz. Bu arkadaşlar arasında 30 yıl önce olmasa da günümüzde bir ikon mertebesine erişmiş tanıdık bir yüz de var: Jennifer Lopez. Albümden çıkan pek çok klipte olduğu gibi uzunca bir sahneyle açılıp şarkıya bağlanan videoda J-Lo’nun birkaç repliği de var. Janet’ın kendi kariyeri için büyük bir ilham kaynağı olduğunu defalarca dile getirmişti Lopez.

*Albümün ikinci teklisi olan “If”i can sıkıntısıyla yazmış Janet Jackson. Bir plak şirketi toplantısı sırasında, konferans salonunda sıkıntıdan patlarken, spontane bir şekilde defterine dökülmüş sözler.

*Gone In 60 Seconds ve Swordfish gibi 2000’ler aksiyon filmlerinin yönetmeni Dominic Sena tarafından çekilen “If” klibinde bir tür distopya tasviri yapılıyor, Asya temalı bir gece kulübünde Janet ile dansçılarının koreografisiyle mekânı ve sakinlerini alevlendiriyor. Gerilim ve şehvetin eş zamanlı yükseldiği videoda, o zamanlar kullanıma girmemiş olan dokunmatik ekran ve webcam gibi teknolojiler hayal edilmiş.

*Bir VH1 röportajında 14 yaşındayken Brezilya müziklerine ilgi duymaya başladığını anlatıyor Janet Jackson. Astrud ve João Gilberto, Gilberto Gil, Maria Bethânia gibi isimlere duyduğu hayranlıkla hep bu hisse sahip şarkılar yazma isteği duyuyormuş. janet. albümündeki “The Body That Loves You” için de bu hedefine en çok yaklaştığı şarkı yorumunu yapıyor ve ekliyor: “Cool, ada hissine sahip bir şarkı. Tam olarak Brezilyalı değil ama oralarda bir yerlerde.”

*“Bunu sen istedin, peki başa çıkabilecek misin?” diye soran groove banyosu “You Want This” parçasının klibi Keir McFarlane yönetmenliğinde California’daki Palm Desert’ta çekilmişti. 1965 tarihli Russ Meyer filmi Faster, Pussycat! Kill! Kill!’den ilham alan videoda Janet Jackson, kadınlardan oluşan bir çetenin lideri olarak karşımızda.

*Hip hop ve New Jersey Swing arasında köprüler kuran “New Agenda” parçasında Janet Jackson’a mikrofon başında Public Enemy üyesi Chuck D eşlik ediyor. Yıllar içinde Siyah aktivizminin sembol parçalarından birine dönüşen “New Agenda”nın nakaratında Janet şu sözleri söylüyor: “Tüm yaşadıklarımız (şimdi herkese anlat) / Sevinme zamanımız geldi (oh) / Yeni bir gündem oluşturma zamanı.”

*Albümün cinsel özgürlük temasını en yoğun şekilde soluduğumuz parçalardan biri “Any Time, Any Place”. Parmak şıklatmalarıyla kurulan bir groove’a sırtına yaslayan parça aşkını sınırsızca dilediği yerde yaşamayı arzulayan bir kadının dilinden yazılmış. Yine Keir McFarlane imzalı bir klibi de var.

*R&B listelerinde zirve gören parça, 2010’larda Kendrick Lamar’la ikinci baharını yaşadı. İsmiyle de Janet Jackson başrollü meşhur filme gönderme yapan “Poetic Justice” parçası, “Any Time, Any Place” sample’ı üzerine kurulu. Hatta Lamar, şarkısının klibinde de Janet Jackson oynasın istemiş ama ikna edememiş. Janet da parçanın gördüğü ilgiden hoşnut olmuş olacak ki 2015 turnesinde iki parçayı iç içe geçiren bir versiyonu sahneye taşımış.

Sample kullanımına dair

*janet. albümünde en çok Diana Ross & The Supremes parçalarından sample’lar kullanılmış. “If” parçasının tamamında duyulan gitar riff’inde “Someday We’ll Be Together”dan kesitler var örneğin. “You Want This”te ise bir diğer Diana Ross & The Supremes klasiği “Love Child”dan sample’lar duymak mümkün.

*Koleksiyonun belki de en ayrıksı sound’a sahip parçası “Funky Big Band” de caz efsanesi Lionel Hampton’ın 1938 tarihli klasiği “I’m in the Mood for Swing”le oynanarak ortaya çıkmış.

*Kool & The Gang’den “Kool It (Here Comes the Fuzz)”, Stevie Wonder’dan “Superwoman (Where Were You When I Needed You)” ve Average White Band’den “School Boy Crush”tan alınmış kesitler, “New Agenda”da bir araya gelmiş.

*En enteresan sampling hikâyesi muhtemelen “That’s The Way Love Goes”da saklı. James Brown’un “Papa Don’t Take No Mess”ini prodüksiyonda kullandıktan sonra iznini almak için Soul Brother No. 1’ın kapısını çalmışlar. Nitekim o zamanlar James Brown, gangsta rapçilerin şarkılarını izinsiz kullanıp küfürlü sözlerle birleştirmesine çok öfkeliymiş. Neyse ki Janet’ın şuh sözleri ve şarkı yazarlığını duyduktan sonra ânında onayı vermiş.

Turneye dair

*janet. albümünün ardından kariyerinin ikinci dünya turnesine start verdi Janet Jackson. Göz alıcı sahne performansını dünyanın dört bir yanına MTV sponsorluğunda taşıyordu üstelik. Kasım 1993’te başlayan ve Nisan 1995’te sona eren dev turneyi tanıtmak için MTV ekranlarında sıklıkla döndürülen 40 dakikalık bir mini belgesel de çekilmişti. Buradan izleyebilirsiniz.

*Janet ve dansçılarının kıyafetleri, Tanya Gill tarafından tasarlanmış. Bir konserde ortalama 100 kostümün giyildiği turnede sadece giyim departmanı 50 kişiden oluşan bir ekipmiş. 

*Pioneer, dönemin birçok popüler müzisyeniyle konserlerini yalnızca Laserdisc formatında yayımlamak üzere kontratlar imzalıyormuş. Janet Jackson da janet. World Tour öncesi bu furyaya katılmış. Ne yazık ki teknoloji hızlı değişip yüksek kaliteli ev videosu formatı olarak DVD’ler piyasayı ele geçirmesi, söz konusu turnenin görsel dökümantasyonunun rafta beklemesine sebep olmuş. Sözleşme hâlâ geçerliliğini koruduğu ve Laserdisc’e özel olduğu için bu kayıtlar yalnızca TV erişimine açıldı. Kimi bootleg kayıtlar için tabii ki YouTube’a bakabilirsiniz…