Gökkuşağının üzerinden bir Phyllis Lyon geçti
LGBTİ+ aktivizminin öncüsü, sivil haklar kahramanı ve eşcinsel evlilik hareketinin yüzü Phyllis Lyon, 9 Nisan günü 95 yaşında hayata veda etti.
Phyllis Lyon kimdi?
Doğal sebeplerle San Francisco’daki evinde hayatını kaybeden Phyllis, elli yıllık hayat arkadaşı Del Martin ile 2008 yılında evlendiklerinde eyaletin ilk eşcinsel evliliğini gerçekleştirmişlerdi. Birlikte bir hayatı paylaşmanın yanında cesaretleri ve aşklarıyla da queer değişimin sembolü oldular.
Phyllis Lyon, 1950 senesinde Seattle’a gazeteci olarak çalışmaya geldiğinde tanışmış Del Martin ile. Birlikte çalıştıkları iki yılın ardından sevgili olmuşlar ve 1953’te birlikte San Francisco’ya taşınmışlar. Daha LGBTİ+ aktivizmi ve örgütlenmesi akıldan dahi geçmezken çift, altı lezbiyen arkadaşlarıyla birlikte Amerika’nın ilk ulusal lezbiyen sivil ve politik haklar örgütlenmesi, Daughters of Bilitis’i (DOB) kurmuş. San Francisco’nun lezbiyen barları haricinde bir dayanışma alanı kurmak adına hayata geçirilen DOB, zamanla lezbiyen olarak açılmaktan korkan kadınlar için de kendilerini ifade edebildikleri bir alan olmuş. DOB bünyesinde eşcinsel hakları konuşuluyor, LGBTİ+ tarihi hakkında bilgi paylaşımı yapılıyormuş. Bölge polisinin eşcinseller üzerinde uyguladığı baskı ve şiddet, DOB’un daha güçlü bir dayanışma alanı olmasını ve daha fazla eşcinselin burada aktivizm yürütmesiyle sonuçlanmış.
1956 yılında Lyon’ın girişimiyle bu sefer The Ladder adında tüm Amerika’ya dağıtımı yapılan ilk lezbiyen gazetesi oluşturulmuş. DOB’dan ayrıştığı ve kendi kanatlarıyla uçmaya başladığı 1970 yılına dek The Ladder, şiirler, lezbiyen sanatçılar, haberler, kısa hikâyeler ve okuyucuların mektuplarından oluşan yoğun bir içerikle yayın hayatına Lyon’un editörlüğünde devam etmiş.
70’lerle birlikte feminizmde de yükselen ikinci dalgayla LGBTİ+ aktivizmi de daha radikalleşmişti. Bu radikalleşme rüzgârına karşı koyamayan Daughters of Bilitis de 1970’de etkisini iyice kaybetti. Fakat bu öncü girişimler hiçbir zaman unutulmadılar. Çiftin isimleri, DOB ve The Ladder’daki cesur ve öncü işleri sebebiyle, 2005 yılında National Lesbian & Gay Journalists Association tarafından kurulan Journalists Hall of Fame’e alındı.
Lyon ve Martin, National Organization for Women (NOW) oluşumunun da 1967’den beri üyesiydi. Birlikte örgüt içindeki homofobiyle de mücadele ettiler. 1971’de verdikleri önergeyle örgüt içerisinde lezbiyen haklarının da kadın hakları olarak görülmesini talep ettiler. Politik aktivizmlerini San Francisco’nun ilk eşcinsel politik örgütlenmesini kurarak devam ettirdiler. Alice B. Toklas Democratic Club adını verdikleri bu örgütlenmenin adı aslında daha radikal stili benimseyen Harvey Milk ile birlikte değişmiş ve Harvey Milk Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender Democratic Club olmuştu.
Eşcinsel evlilik de çiftin aktivizminin bir diğer konusuydu. Aslında 2004 yılında San Francisco belediye başkanı Gavin Newsom eşcinsel evlilik için çifte lisans vermişti fakat California eyaletinde yapılan halk oylaması sonucunda yasallaştırma kararı California Yüksek Mahkemesince geri çevrilmişti. Lyon’un bu karara verdiği tepki oldukça hüzünlü olmuştu: “Del 83 yaşında bense 79 yaşındayım. Birlikte yaşadığımız elli yıl sonunda bu hakkımızın elimizden alınması korkunç. Birlikte yaşayacağımız bir elli yılımız daha yok ve bizim yaşlarda zamanı boşa harcama lüksü yok.”.
Evlilik lisanslarını bir anda kaybeden çift, bu tarihten sonra eşcinsel evlilik hakkı mücadelesini kararlılıkla sürdürmeye devam ettiler. Nihayetinde 16 Haziran 2008 tarihinde eşcinsel evliliğin yasallaşmasıyla San Francisco’nun ve California eyaletinin evlenen ilk eşcinsel çifti oldular. Del Martin’in evlendiklerinden iki hafta sonra 87 yaşında ölmesi ise oldukça trajik.
Lyon öldüğünde yanında arkadaşı Kate Kendell vardı. Kendell’ın deyimiyle Lyon “aşk ve merak duygularıyla” dolu bir hayat yaşamıştı. Nikahlarını kıyan belediye başkanı Newsom da twitter hesabından yaptığı bir paylaşımla çift için “Aşkın ve bağlılığın tezahürleriydi. Phyllis, senin cesaretin tarihin gidişatını değiştirdi.” diyerek üzüntüsü dile getirdi. Los Angeles LGBTİ+ Merkezinin genel müdürü Darrel Cummings de yaptığı paylaşımda “Phyllis seni çok özleyeceğiz. Senin ve eşin Del gibi LGBTİ+ aktivizminde merkez rolde olan çok az kişi var. Onların yıllarca süren mücadelesinden ilham alarak lezbiyen ve yaş alan LGBTİ+’ları kapsayacak yeni politikalara ihtiyacımız var. Tam eşitlik ve adalet yolundaki yürüyüşümüzde sizin varlığınızı daima hissedeceğiz.” dedi.
Phyllis and Del were the manifestation of love and devotion. Yet for over 50 years they were denied the right to say 2 extraordinary words: I do.
— Gavin Newsom (@GavinNewsom) April 9, 2020
Phyllis—it was the honor of a lifetime to marry you & Del. Your courage changed the course of history.
Rest in Peace my dear friend. pic.twitter.com/emQYfKWQnk
Çift üzerine çekilmiş veya çiftin katkıda bulunduğu şu ana kadar iki belgesel var. 2003 yılında yönetmen Joan E. Biren tarafından çekilen No Secret Anymore: The Times of Del Martin and Phyllis Lyon çiftin birlikteliğine odaklanırken, San Francisco’daki en eski lezbiyen barını konu alan 1993 yapımı Last Call at Maud’s da çiftin deneyimlerini paylaştıkları bir belgesel.
Lyon ve Martin’in müzisyen arkadaşlarının çifte adadıkları Somewhere over the rainbow performansı ile biz de bir kez daha bu ilham verici çifti anmış olalım.
Yazı: Işıl Saykan
