60'larda ya da bugün trans olmak: Framing Agnes

Yazı: Deniz Özöztürk

Kanadalı sinemacı Chase Joynt, 2020’de Aisling Chin-Yee ile çektiği No Ordinary Man ile ölümünün ardından bir trans ikonuna evrilen müzisyen Billy Tipton‘ın hayatını anlatmıştı. Sıradaki belgeseli Framing Agnes ile trans haklarının tarihine bugünden ve yaratıcı bir bakış atıyor. Proje, yönetmenin 2018 tarihli ve aynı isimli kısa filminden uyarlanmış. 

Prömiyerini Sundance Film Festivali’nde yapan Framing Agnes, BFI Flare ve Vancouver gibi diğer prestijli festivalleri de gezdi; Sundance’ten seyirci özel ödülü ve inovasyon ödülü kazandı.

Framing Agnes belgeselinin çıkış noktası, 1960’larda UCLA’de sosyolog Harold Garfinkel tarafından yürütülen toplumsal cinsiyet araştırmaları. Sosyoloji tarihinde trans kimliğini araştıran bu ilk çalışmanın odağında Agnes Torres isimli trans kadın var. Garfinkel’in bu çalışması; cinsiyetini bilinçli olarak seçen bir kişinin, seçtiği cinsiyete göre yaşama hakkını tanımlıyor ve gerekli koşulları sağlamanın kaçınılmaz olduğunun altını çiziyor. 

Garfinkel’in Agnes’in yanı sıra henüz hikâyesi duyulmayan beş farklı kişiyle daha yaptığı görüşmeler, Chase Joynt’un Framing Agnes filminin temelini oluşturuyor. Yönetmen, arşivlerdeki görüşmeleri bir talk show formatında yeniden canlandırmayı tercih etmiş. Bu hibrit belgesel diliyle, geçmişten günümüze transların hayatlarında nelerin değiştiğine ve nelerin hâlâ değişemediğine dair bir beyin fırtınası yaptırıyor.

Filmde Agnes karakterini canlandıran isim, Transparent dizisinin Emmy ödüllü danışmanı ve LGBTİ+ aktivisti Zachary Drucker. Trans düşünürler, oyuncular ve sanatçıların kamera karşısına geçtiği Framing Agnes’in künyesinde Silas Howard, Jen Richards, Stephen Ira, Max Wold Valerio ve Pose dizisiyle tanıdığımız Angelica Ross yer almakta. Yönetmen Joynt da talk show sunucusu olarak karşımıza çıkıyor.

Henüz Türkiye vizyon tarihi belli olmayan Framing Agnes klasik belgesellerden farklı yapısı ve kapsayıcı bakışıyla merak uyandırıyor. Benzerlerinin çoğalmasını diliyoruz.