Belli işitsel döngülerin layığıyla tarif etmeye yaraşır sıfatlar üretilmemiş duygulanmaları tetiklemesi, müziğin kimyası, bu kimyanın nasıl dönüşebildiği, üç bireyin aralarındaki hasarlı kimyanın ortak üretime nasıl yansıdığı, müzik – zaman denklemi, 20-30 yıl önce başka ellerden titreşen seslerle apayrı bağlamlar yaratabilmenin gerçek bir sihir olduğu gibi gibi yüzlerce soru ya da konu başlığını başınıza bocalayan bir albüm; Massive Attack külliyatının en kıymetli duraklarından Mezzanine artık 25 yaşında.

Robert “3D” Del Naja, Grant “Daddy G” Marshall ve Andrew “Mushroom” Vowles üçlüsünün son ortaklığı olan Mezzanine, açtığı yeni kapıların yanı sıra ardında bıraktığı yıkıcı etkiyle de Massive Attack, trip-hop akımı ve sampling kültürü için bir dönüm noktası. 

20 Nisan 1998’de Circa ve Virgin Records ortaklığıyla yayımlanan, Massive Attack’in cazibeli ve kavurucu karanlığı Mezzanine hakkında 25 bilinesi şeyi sıraladık.

*Albümün prodüktörlüğünü Massive Attack ile üstlenen isim Neil Davidge. Grupla yolları 1996’da kesişen Davidge, Mezzanine’in sonik dünyasının mimarı olarak anılıyor. Sonraki Massive Attack albümlerinde de çalışan prodüktörün diskografisinde Primal Scream, UNKLE, David Bowie gibi isimlerle yapılmış ortaklıklar ve sayısız film müziği projesi mevcut.

*2003’te Sound on Sound’a konuşan Neil Davidge, Mezzanine kayıtlarının neredeyse düşmanca bir atmosferde tamamlandığını anlatıyor. Grup içi her türlü dinamiğin parçalandığı bir süreç. Hatta 3D, Mushroom ve Daddy G üçlüsünün aynı anda stüdyoda çalışmaktan kaçınması sebebiyle stüdyo saatlerinin bölüşülmüş. “Çalışmak için fazlasıyla dağınık bir metottu” diye andığı kayıtlar, hem Massive Attack hem çevrelerindeki herkes için sancılı bir deneyim olarak hafızalarda yer etmiş.

*Mezzanine kapak görseli, aynı zamanda bir sokak sanatçısı olan (hatta hakkında Banksy olduğu yanında pek çok teori dolaşan) Robert “3D” Del Naja’nın bir tasarımı. Metal – ahşap gibi materyaller üzerine yaptığı çalışmalar yerine fotoğraf disiplinine daha yakın bir iş üretmek istemiş bu albüm için. O zamanlar örümceklere takıntılı olduğu için, eklembacaklıların fotoğraflarıyla birtakım eskizler, desenler hazırlamış. İçinden çıkamadığı noktada arkadaşı Nick Knight’ın Natural History Museum’daki böcekleri yakından çektiği fotoğrafları görmesiyle taşlar yerine oturmuş. 

İlham kaynakları ve prodüksiyona dair

*Robert Del Naja, Mezzanine ile Massive Attack için açılan yeni sayfanın ardındaki kişi olarak yorumlanabilir. Önceki albümlerdeki soul hissiyatını geride bırakıp alabildiğine karanlık dehlizlere dalan albümün enstrümantal demolarını Wire ve Gang of Four gibi grupların plaklarından kestiği samplelar ile hazırlamış Del Naja. Bu fikir Daddy G’yi hemen yakalasa da Andrew “Mushroom” Vowles’u bazı endişelere sürüklemiş. Bu konuya ilerleyen maddelerde tekrar döneceğiz.

*Gang of Four demişken… Albümün nihai ismi olan Mezzanine (asma kat olarak çevrilebilir) kelimesi, kalıplara sığamamak hissine dair bir metafor olarak seçilmiş. Robert Del Naja bir röportajında bu hissi “Diğer insanlarla aynı zaman diliminde olmamak” şeklinde özetliyor. Fakat prodüksiyon sürecinde başka bir taslak isim kullanılmış: Meşhur Gang of Four şarkısından ödünç alınan Damaged Goods. O dönem içinde bulundukları ruh hâlini isabetli bir şekilde yansıtsa da çok açık bir referans olacağı için başka isim arayışına girmişler.

*Albümden yaklaşık 10 ay önce ilk single olarak yayımlanan “Risingson”, ilk Massive Attack albümü Blue Lines’daki “Daydreaming” şarkısından sonra Daddy G’nin mikrofon başına geçtiği ilk şarkı. Parçayı uzun soluklu bir turne öncesinde yayımlayan Massive Attack üyeleri, grubun yüzünü çevirdiği yeni yöne dair ipuçlarının nasıl bir tepkiyle karşılaşacağı konusunda büyük endişeler yaşıyormuş. Kayıtlarda gitar çalan Angelo Bruschini de şarkının yakaladığı liste başarısının üçlü için büyük bir rahatlama olduğundan bahsediyor.

*”Risingson” videosu, Massive Attack kataloğunda orkestranın performans kesitlerinin görüldüğü tek klip olma özelliği taşıyor. Çeşitli korku filmi referansları ve tekinsiz olayların çevrelediği loş bir odada şarkıyı çalarken grubu izlediğimiz klip Walter Stern imzalı. Kendisi albümün diğer klipleri “Teardrop” ve “Angel”ın da yönetmeni. Aşağıda gördüğünüz fotoğraf da “Risingson” klibinde camı pencereyi indirip evdekilere ulaşmaya çalışan testereli saldırganın sette verdiği bir poz.

*“Inertia Creeps” parçasının yolunun İstanbul’dan geçtiğini biliyor muydunuz? 1997’de düzenlenen 4. İstanbul Caz Festivali kapsamında Cemil Topuzlu Açıkhava Sahnesi’nde çalan grup, ertesi gün “fazlasıyla turistik” bir oryantal dans performansına katılmış. Robert Del Naja, yıllar sonra Q dergisine verdiği bir röportajda danstan pek etkilenmediklerini ama müziğe tutulduklarını ve Andrew “Mushroom” Vowles’un İstanbul’dan ayrılmadan kasetler aldığını anlatıyor. Parçanın asma davulu andıran ritmik düzenlemesi de böyle filizlenmiş.

*Del Naja, bu şarkının sözlerini toksik bir ilişkinin son düzlüğündeyken yazmış. Hatta şarkıyı tamamladıkları sırada bu ilişki de sona ermiş. Inner View dergisine şöyle tanımlıyor: “Bu, dışında kalman gerektiğini bilmene rağmen bir durumun içinde varolmaya çalışmakla ilgili. Ayrılamayacak kadar tembel veya zayıfsın. Kendine karşı da diğer kişiye karşı da dürüst değilsin.”

*“Angel” parçasında reggae efsanesi Horace Andy’nin vokallerini duyuyoruz. Yıllar içinde grubun kadim dostu olan Andy’nin 1973 tarihli “You Are My Angel” şarkısından ilhamla son hâlini alan parçanın geçtiği yollar enteresan. Zira Massive Attack üyelerinin ilk fikri  The Clash klasiği “Straight To Hell”i yeniden yorumlamakmış. Horace Andy’nin cehennem anlamına gelen “hell” kelimesini söylemek konusunda isteksiz olması rotanın “Angel”a kırılmasına sebep olmuş. Kayıtlar sadece dört saatte tamamlanmış.

*Parça, single yayını için Mad Professor ve Blur tarafından remiksleniyor. Mad Professor buraların yabancısı değil elbette ama bu girişim Blur üyeleri Damon Albarn ve Graham Coxon için bir ilke işaret ediyor. Kariyerinin ilerleyen aşamalarında elektronik müzik ve prodüksiyonla daha da haşır neşir olacak Albarn’ın resmî olarak yayımlanmış ilk remiksi bu. “Böyle bir şarkıya da bu yapılır mı arkadaş?” dediğinizi duyar gibiyiz; henüz dinlemediyseniz buraya bekleriz.

*“Teardrop”, muhtemelen Massive Attack’in en büyük klasiklerinden. Albümün geri kalanından da bünyede uyandırdıklarıyla keskin bir şekilde ayrılıyor. Duyduğumuz Cocteau Twins vokalisti Elizabeth Fraser, eşsiz bir ses. Şarkı sözleri, bir zamanlar yakın dostu olan Jeff Buckley’nin ölümünün ardından yazılmış. Hatta Buckley’nin boğulduğu haberi, Fraser ve Massive Attack stüdyoda çalışırken alınmış. The Guardian’a şarkının çıkışından 10 yıl sonra verdiği röportajda şöyle hatırlıyor: “Onu düşünüyordum ve sözler kendiliğinden çıkıverdi. Bu şarkı bir şekilde onunla ilgili, en azından bana öyle hissettiriyor.”

*Varsayımsal meraklar uyandıran bir detay da Andrew “Mushroom” Vowles’un “Teardrop”la ilgili ortaya attığı bir öneri. Parçayı Mezzanine akışına koymak yerine, aynı dönemde albüm kayıtlarında olan Madonna’ya satma fikrini arkadaşlarına sunmuş Mushroom. Bu fantezi toplu hâlde reddedilmiş olmasaydı, iki ay önce yayımlanan Madonna albümü Ray of Light’ta nasıl bir “Teardrop” dinlerdik acaba? 

*Mezzanine’den coverlarıyla da en çok bilinen parça (Sepultura’nın “Angel”ını bir kenara bırakacak olursak), “Teardrop” elbette.  Elbow, José González, Simple Minds, The Kooks, Hayley Williams, Brad Mehladu, AURORA gibilerinden sonra “Bu şarkıyı bir de benden dinleyin” diyen son müzisyen, geçtiğimiz Dünya Piyano Günü’nü “Teardrop” yorumuyla kutlayan Douglas Dare olmuştu. 

*“Dissolved Girl” şarkısında “Acıyı dindirmek için biraz aşka ihtiyacım var” diye sayıklayan hülyalı ses, Sarah Jay Hawley’e ait. O zamanlar Sheffield’da yaşayan ve pek tanınmayan bir vokalist olan Sarah Jay’i Mezzanine kayıtları için stüdyoya getiren, grubun menajeri Marc Picken olmuş. 1997’deki turne için yola çıkmadan önce bir demo versiyonu kaydedilmiş ve grup yaklaşani albüme dair ipuçları vermek niyetiyle, Sarah Jay Hawley’i de yanlarına alarak bu parçayı turnenin şarkı listesine eklemiş. 

Sample kullanımına dair

“Inertia Creeps”in coşkulu davullarına eşlik eden synthesizer seslerine, 1977 tarihli Ultravox kaydı “Rockwork”ün açılış sekansından alınan kesitle oynanarak ulaşılmış.

*Aslen bir John Holt cover’ı olan “Man Next Door”da duvarlara çarpıp seken yankılı davullar, aslında Led Zeppelin’in meşhur “When The Levee Breaks”ini açan John Bonham davulları. 3. dakika civarında da The Cure – “10:15 Saturday Night”tan genleşmiş bir kesit duyuuluyor.

*“Teardrop”un narin akorlarını sırtlayan beat de caz piyanisti Les McCann’in 1973’te yayımlanan “Sometimes I Cry” parçasından ödünç alınmış. Hatta doğrudan plaktan aktarılmış, cızırtılı ve ufak tefek atlamalı bir sample ile çalışılmış.

*Albümün belki de baştan sona Mushroom imzası taşıyan tek parçası olan “Exchange”in temelini Isaac Hayes’in “Our Day Will Come”ından yaylılar ve bir akor yürüyüşü oluşturuyor.  Bu parça, zamanında Mushroom’un DJ setlerinin de olmazsa olmazıymış. Gerekli telifleri almaya çalıştıkları zaman, orijinal şarkının bestecileri Bob Hilliard ve Mort Garson’ın hayatta olmayışı, parçanın albümde olmasının önüne büyük bir engel dikmek üzereymiş. Uzun uğraşlar sonunda, parçanın outro kısmında yer alan kısmın Isaac Hayes tarafından yazıldığı kanıtlanmış ve sample “yasal” olarak kullanıma açılmış.

*Konumuz Mezzanine ve sample kullanımı ise, Manfred Mann’ın kulaklarını çınlatmamak olmaz. “Black Milk”şarkısında Manfred Mann’s Earth Band’in 1972 tarihli “Tribute” kaydından sesler kullanılması, gruba bir mahkeme süreci olarak geri dönüyor. Manfred Mann’ın izinsiz kullanım sebebiyle Massive Attack’e dava açmasının ardından albümün çeşitli versiyonlarında söz konusu sample’ın yer almadığı “Black Melt” adlı alternatif versiyon kullanılmış. İlerleyen yıllarda kriz aşılmış; dijital versiyonlara Manfred Mann’ın adını şarkı yazarı künyesine ekleyerek. 

*“Exchange” ve “Black Milk”te yaşanan telif krizlerinin ardından Massive Attack, bir sonraki albüm 100th Window itibarıyla sample kullanmaya son verdi. 

Turne ve veda

*Kayıt ve prodüksiyon sürecinde grup arasında gerilen ipler, takip eden Mezzanine turnesinde birçok kez kopma noktasına geliyor. Üçlünün kendi arasında sağlıklı bir iletişim kurmakta zorlandığı, pek çok kez müzik basının da başlıca gündemine dönüşüyor. Nitekim turne boyunca düzenlenen hiçbir röportajda üç Massive Attack üyesinin bir arada olmaması da sansasyon seven İngiltere basınında grubun dağıldığı yönünde yalan haberler çıkmasına sebep oluyor.

*Sancılarla doğan albümün 150 konserlik turnesinin ardından Mushroom’un grup arkadaşlarına yönelik öfkesi, artık Massive Attack canlı performanslarında olmama kararı almasına yol açıyor. Mayıs 1999’da start alan turnenin ikinci ayağına Mushroom’un katılmamasıyla birlikte grubun temsilcileri kendisinin bundan böyle sadece kayıt ve prodüksiyon sürecinde olacağı yönünde bir açıklama yapıyor. Eylül ayında ise Mushroom – Massive Attack hattında iplerin hepten koptuğu ve artık grubun bir üyesi olmadığı duyuruluyor. 

*Mezzanine sürecinden olumsuz etkilenen tek kişi Mushroom olmamıştı elbet. Keza Daddy G de iki yıla yayılan turnenin ardından bir süre Massive Attack’ten uzaklaşmış; sonraki albüm 100th Window’un yaratım sürecine katılmamıştı. Dört yıllık aranın ardından 2005’te ekibe daimi bir üye olarak geri dönüyor.