Umman kazılarında bulunan 4 bin yıllık masa oyunu

Varşova Üniversitesi‘nin Polonya Akdeniz Arkeolojisi Merkezi’nden Piotr Bieliński ve Umman Eski Eserler genel müdürü Sultan el-Bakri liderliğindeki bir araştırma ekibi, Kuzey Umman’ın Qumayrah Vadisi’ndeki büyük bir yapının kalıntıları arasında, 4 bin yıllık bir taş masa oyunu keşfetti.

Ayn Bani Saidah köyü yakınlarındaki tarih öncesi bir yerleşimde ortaya çıkan büyük taş levhanın üzerinde, ızgara benzeri bir desenle ayrılan hücreler ve oyun parçalarını tutan oyuklar görünüyor. Levha, bulunduğu konum itibariyle, bu tür eğlencelerin sadece yöneticiler için değil; alt sosyal sınıflar için de mümkün olduğunu kanıtlıyor. Bieliński, Hindistan’dan Mezopotamya’ya, hatta Doğu Akdeniz’e kadar uzanan bir coğrafyada benzer oyunlara rastlandığını söylüyor. 

New York’taki Amerikan Doğa Tarihi Müzesi’nin araştırmacılarından Walter Crist ise bunun sebebini şöyle açıklıyor: “İnsanlar, bu oyunları, birbirleriyle etkileşimde bulunmak için kullanıyorlardı. Bu oyunlar, insana özgü bir şey, bir tür soyutlanmaydı: Bir zemin üzerinde, bir yerden başka boş bir yere taşınan taşlar, günlük hayatınızda gerçek bir etki yaratmaz fakat size başka bir kişiyle etkileşime geçmeniz için yardımcı olabilir. Yani oyun, etkileşim için bir araç; benzer bir dil ve insanlarla kaynaşmak için ortak bir yol gibiydi.”

Kazı alanındaki diğer keşifler

Kazı esnasında, biri 18 metreye uzanan en az dört taş kule kalıntısı ve Tunç Çağı’na tarihlenen kimi bakır objeler de yüzünü gösterdi. Üçü yuvarlak, biri ise köşeli plana sahip dört kulenin incelenmesi sonucu yerleşim, MÖ 2600-2000 aralığına, Ümmü’n-Nar dönemine tarihlendirildi. Bakır eşyalar ve eritme kalıntıları ise Mezopotamya’daki çivi yazılı metinlerde geçen “Umman bakırı” tabirinden de yola çıkarak bölgenin erken bakır ticaretine katıldığını gösteriyor.

Araştırma sürecinde, daha yakın bir zamanı işaret eden Demir Çağı’nın ikinci aşaması boyunca da bölgenin bir üretim ve ticaret alanı olarak yaşamaya devam ettiğine dair kanıtlar bulundu. Ekip, Ayn Bani Saidah’ın ticaret yollarının kavşağındaki stratejik konumu sebebiyle birçok arkeolojik buluntuya ulaşılmasını sağladığı görüşünde.

Yakın topraklardan çıkan birkaç antik oyun daha

Walter Crist 2019’un başlarında, Azerbaycan’da antik bir kaya sığınağının zeminindeki küçük deliklerden oluşan yüzeyin, yaklaşık 4 bin yıl önce göçebe çobanların oynadığı bir oyun tahtası olduğunu öne sürmüştü. 

Bilinen en eski oyun tahtalarından bir diğerinin geçmişi yaklaşık 4 bin 500 yıl önceye dayanıyor. Bugün Royal Game of Ur (Ur Kraliyet Oyunu) olarak bilinen, tavla benzeri iki oyunculu strateji oyunu 1922’de, Antik Mezopotamya şehri Ur’un kraliyet mezarlığında bulunmuştu.

Yaklaşık 1800 yıl önce, Kudüs’teki canı sıkılan Romalı askerlerin, Şam Kapısı’nın merdivenlerine bir masa oyunu için ızgara plan çizdiği ve bunun, bildiğimiz dama oyununun erken biçimlerinden biri olduğu anlaşılmıştı.

Yazı: İlayda Güler