Geçtiğimiz aylarda Cannes Film Festivali’nde en iyi kısa film ödülü için yarışan dokuz filmden biri olan Salı’nın yönetmeni Ziya Demirel’le Cannes tecrübesi, çelişkili karakterler, tiyatro ve endüstri mühendisliği üzerine akıp giden bir sohbet…
Ziya Demirel, eskilere dayanan tuhaf bir tanışıklığımın olduğu genç ve yetenekli biri. Onunla ilk karşılaşmamızda da sinema konuşmuştuk. Şimdiyse karşımda kendi sinema evrenini yaratmaya başlamış biri var ve o eskilerden tanıdık insanla yıllar sonra tekrar sinema konuşmak yeni bir deneyim. Bu deneyimimizde hem sinemayı hem de Demirel’in 68. Cannes Film Festivali’nde yarışan Salı ve bir çok festivalden ödülle dönen Evicko filmini konuştuk.
Sıcağı sıcağına ilk olarak Salı’dan bahsetmek isterim. Bize film fikrinin nasıl ortaya çıktığından, çekim sürecinden ve sonrasından bahsedebilir misin?
Buket Coşkuner’in (ortak senarist) liseye ilk başladığında başından geçen bir anısı vardı. Aynı gün içinde yaşanan iki, hattâ üç temasın ve bu temasların genç kadında yarattığı tepkilerin hikâyesi diye özetleyebilirim. Filmin yapımcısı arkadaşım Anna Maria Aslanoğlu’yla verimli bir ön çalışma sürecimiz olduğu için çekim süreci ve sonrası genel olarak rahattı.
Salı’dan önce Evicko’yu Prag’da okurken gerçekleştirdin. Bu iki filmi birlikte düşünürken kadınlara yönelik bir bakış geliştirdiğini söyleyebiliriz. Tabii konuşmak için erken olabilir ama sinemanda tıpkı Petzold’un filmlerinde olduğu gibi güçlü kadın karakterlerin olabileceğini düşünüyorum, bu konudaki düşüncelerini anlatabilir misin?
Kahramanların cinsiyetlerinden çok, sahip oldukları çelişkiler ve hisler ilgimi çekiyor. Burada güçlü diye bahsedilen bir baskınlık ve kararlılık değil sanırım. Cinsiyetten bağımsız çelişkili karakterler anlatmak gibi daha çok yapmak istediğim. Bu iki filmde kadınlardı bunlar. Baskın ve kararlı olan karakterlerin anlatılacak pek yanını göremiyorum şimdilik.
Salı’yı henüz izleyemedim Evicko’da özellikle Bresson’cu bir yön vardı, belki Nuri Bilge Ceylan’dan özellikle aşina olduğumuz Çehov uyarlaması algısı yüzünden de olabilir. Özellikle başta Evicko’yu da hesaba katarak filmlerinde olumlu anlamda böyle Bresson’cu bir yön görecek miyiz ya da bu konuda neler söylemek istersin?
İlerisi için ne desem bilemiyorum şu an.
Söz Bresson’dan açılmışken (ki benzer bir hissiyatı Evicko’da da gördüğüm için), Bresson seyircisinin filmlerini anlamaktan önce hissetmesini istediğini söyler, sineması da bir anlamda oyuncular, öykülemesi, diyaloglar söz konusu olduğunda buna izin verir. Merak ediyorum sen bu konuda neler düşünüyorsun? Mesela Godard gibi de düşünebilirsin; o da bir kadının hissedilebileceğini ama filmlerin hissedilemeyeceğini söyler ve ekler: “Bir filmi öpemezsiniz.”
Bu sorunun cevabı yapılmak istenene göre değişir diye düşünüyorum. Şu âna kadar çok net anlaşılmak gibi bir isteğim olmadı. Belli belirsiz hisler daha ilgimi çekiyor. Genelde sevdiğim filmler de hemen anladığım değil, birkaç ay sonra hattâ belki birkaç yıl sonra bende bir şekilde kalan filmler oluyor. Ama tabii böyle olmadığı da olabiliyor.
Biraz da tiyatrodan söz etmek isterim. Sanıyorum ki lise yıllarından beri tiyatroyla ilgileniyorsun. Sinemadan önce başlayan bir ilgi mi tiyatro? Hâlâ tiyatroda üretmeye de devam ediyorsun neler yapıyorsun bu konuda, sinemayla birlikte nasıl gidiyor?
Sinemaya merakım sebebiyle lisede başlamıştım. Film çekmeye yakın olur diye düşünmüştüm. Fakat bir süre sonra sinema ilgimin önüne bile geçti. Oyun okumayı severim. Üniversitede de devam ettim. Geçen sene Sarı Sandalye’yle beraber Georges Perec’in Ücret Artışı Talebinde Bulunmak İçin Servis Şefine Yanaşma Sanatı ve Biçimi adlı metnini (roman mı metin mi, o da bir tartışma konusu) sahneye uyarladık. Uyarlama ve sahneye koyma süreci beni zorladı. Kararsızlığın sınırlarını zorladım ve ekibi de yordum. Aralarında bir denge kurmaya çalışacağım. Aktif olarak hangisiyle uğraşıyorsam diğerini daha çok seviyorum. Birbirlerini besliyorlar.
Üniversitede endüstri mühendisliği ve daha sonra Prag’da film okudun. Sanıyorum ki bir de bir yüksek lisans deneyimin var. Üniversite yıllarından bugüne özellikle Prag’daki eğitimini de düşünürsek tüm eğitim hayatının filmlerine katkısı neler oldu? Artıları ve varsa eksileri hakkında düşüncelerini paylaşabilir misin?
Endüstri mühendisliği eğitiminin bana katkısı olmuştur fakat bu katkıyı eminim ki dört yıldan kısa bir sürede de alabilirdim. Katkısı olan dersler zorlayıcı olanlardı. Mühendislik eğitimim sırasında tiyatro ekibiyle küçük filmler çekmeye başladım. Bu filmler ciddi bir adım atmamda bana cesaret verdi. Dört yıllık bir mühendislik eğitimi aldığım için kısa süren bir film eğitimi istiyordum. Prag’daki okul pratik bir eğitim veriyordu. Teorik olarak güçlü bir okul değildi. Hata yaparak öğrenen birisi olduğum için bana uygundu. Sinema lisansı okumamış olmaktan memnunum fakat belki başka bir bölüm bazı açılardan daha iyi olabilirdi. Olmayabilirdi de.
Cannes Film Festivali deneyimin oldu, bu deneyimi bize değerlendirebilir misin? Burada özellikle günümüzde sinema yapmak, film festivalleri ve film ve seyirci ilişkisi hakkındaki düşüncelerini çok merak ediyorum.
Film sayısı çok arttı. Fakat filmlerin gösterilme şansları aynı oranda azalıyor. Filmler festival önseçimleri sırasında bu sayıların arasında kayboluyor. Filmin dolaşması için büyük bir şans oldu, bu kabul. Cannes deneyimi ilginçti. Büyüklüğü içinde kaybolduğumu hissettim kimi zaman. Kısa filmlerin seyirciyle buluşması için festivaller çok önemli ve özellikle seyirciyle buluşan festivallerde güzel paylaşımlar olabiliyor. Ama belli festivallere girebilmek için film yapmak, festival için film, sakıncalı olabilir sanki. Festival kabulleri seyirciye ulaşmasından daha önemli değil. Böyle görmeye çalışıyorum bunu.
