Uzayda hasıl olan elektrik Nijerya’ya varınca.
Erkin Koray’ın kendi dönemindeki müzikal üretim garipliğini ve patlamasını açıklamaya çalışırken “O devirlerde herhâlde uzayda bir elektrik hasıl oldu. Biz de büyük bir şans eseri o elektriğe denk geldik” der. Doğrudur, zaman zaman dünyanın farklı coğrafyalarında birileri uzaydan gelen bu elektrik akımına kapılır ve tarihin garip bir köşesinde, zamanının çok ötesinde üretimlerde bulunurlar. Nijeryalı William Onyeabor da bu şanslı ya da şanssız olduğuna pek emin olamadığımız ender isimlerden biriydi.
Onyeabor 78-85 yılları arasında, ülkesinde sekiz albüm yayınladı. Her biri, emsalsiz ve kozmik tonlu klavye melodileriyle bezenmiş ruh ve groove dolu albümlerdi. Şüphesiz Amerika’da yaşıyor olsaydı Batı dünyası 80’lere, disko toplarının altında Onyeabor parçalarına dans ederek girerdi. Ülkesinde birkaç hit ile tanınan bir isim hâline gelse de Nijerya sınırlarını hiç aşamadı. Ama Onyeabor, klavyesinin başında Afrika’dan dünyaya seslenmekten vazgeçmedi. 78 tarihli “Better Change Your Mind” parçasında Amerika, Rusya ve Çin liderlerine şöyle diyordu: “Lider, bu dünya sizin mi sandınız? Eğer öyle sanıyorsanız, fikrinizi değiştirseniz iyi olur.”
Onyeabor 85 senesinden sonra koyu bir Hıristiyan oldu, müziği bıraktı ve müzik kariyeri üzerine tek bir kelime dahi etmeme kararı aldı. Ama yıllar sonra, her mucizevî müzik gibi, tınıları yolunu buldu ve sinsice Amerikalı ve Avrupalı, Afro funk müptelası arşivcilerinin ve DJ’lerinin kanına girdi. Bu isimlerden bazıları David Byrne’in plak şirketi Luaka Bop’tan Eric Welles ve Yale Evelev, ve DJ Fitz’ti…
Bu ay Luaka Bop yıllar süren bir uğraş sonunda, Onyeabor’un izini de sürerek sanatçının en kallavi parçalarından oluşan bir toplama yayınladı. Bu Onyeabor’un kendi ülkesi dışında yayınlanan ilk yasal albümü. Biz de Onyeabor’un groove’una kapılmış giderken Yale ve Eric’e bu albümü yayınlamak için neler yaşadıklarını ve sanatçının müziğinin yayılmasında ciddî bir rol sahibi olan DJ Fitz’e kendi hislerini ve deneyimlerini sorduk.
Luaka Bop’tan Yale Evelev ve Eric Welles anlatıyor:
William Onyeabor’un müziğiyle nasıl tanıştınız?
Yale: Şarkılarından biri The Funky Fuzzy Sounds of West Africa isimli 2004 yılında yayınlanan Luaka Bop derlemesinde yer alıyordu. 2008 yılında Uchenna Ikone adlı yazar ve blogger bize William Onyeabor’un albümünü yayınlamak isteyip istemeyeceğimizi sordu. İstiyorduk! Bize Noel için evine dönüyor olacağını ve orada üç ay kalıp, kendisi gibi Enugu’da yaşayan Onyeabor’dan şarkılarını kullanmak üzere izin alacağını söyledi. Bu süreç üç ay yerine üç yıl sürdü!
Böyle bir albümü yayınlamaya nasıl karar verdiniz?
Y: Afrika müziği, tıpkı Latin müzik gibi daha çok dans etmek içindir. Bu müzik genellikle kalabalık gruplar tarafından yapılıyor ve kayıtları da Beach Boys sonrası rock grupları ya da bugünün Batılı indie rock gruplarının albümlerinin aksine daha çok gerçeklik taşıyor. Luaka Bop, dışlanmış olanları, farklı olanları ve herhangi bir harekete bağlı olmayıp kendi zamanının bir adım önünde olanları bulmaya çalışıyor. Shuggie Otis, Susana Baca, Tom Ze, Janka Nabay, hepsi bu tanıma uyuyor. William Onyeabor da aynen öyle. O zamandan Afrika’da elektronik müzik yapan kaç kişi söyleyebilirsiniz? Üstelik yanında bir grup olmayacak ve öncelikle müziği canlı çalıyor olacak. Bizim aklımıza yalnızca bir isim geliyor.
Kontratı imzaladıktan sonra fark ettim ki müziğiyle alâkalı hiçbir şey hakkında konuşmuyor. Bu benim için kuşku uyandıran bir durum, çünkü albümü hiçbir bilgi olmadan yayınlamak durumundaydım. Fikrini değiştirecek mi diye tam bir yıl bekledim. Değiştirmedi. Şanslıyız ki Eric, tam o dönemde Luaka Bop’ta çalışmaya başladı ve sonunda Enugu’da Onyeabor’la neredeyse bir haftayı beraber geçirdiği müthiş bir araştırma gezisi planladı!
Nijerya’ya gidip Onyeabor’la tanıştın. Onunla tanışmak nasıl bir deneyimdi? Albümle ilgili o ne düşünüyor?
Eric: Onyeabor’u detaylıca araştırıp yarım yılımı “Onyeabor için” geçirdikten sonra oraya gidip onunla tanışmaya kendimi hazır hissettim. Birçok farklı mekânda yüzlerce insanla da onun hakkında konuştum. Ardından Uchenna’ya onu gidip görmek istediğimi söylediğimde Uchenna’nın cevabı bunun dünyada duyduğu en saçma şey olduğuydu. Ona göre beni görmek istemeyecekti ya da sadece boynumu kırmak isteyebilirdi. Bir süre çok da çaktırmamaya çalışarak Onyeabor’u bu konuda ikna etmeye çalıştık. Belki o tarihlerde orada olabileceğimi söylüyordum. Hiçbir zaman istekli gözükmüyordu.
Sonunda ne olursa olsun gitmeye karar verdim. Olumsuz şeyleri aklıma getirmemeye çalışıyordum. Güvenlik ve benzeri sorunlar yüzünden Nijerya’ya gidip orada iş yapmak hiç kolay değildi. Birçok kez çok zorlandığım anlar oldu. Ne bekleyeceğimi bilmeden bir hafta kalmak üzere Nijerya’ya gittim ve sonunda içindeki tek beyaz insanın ben olduğum bir uçakla Onyeabor’un yaşadığı Enugu’ya ulaştım. Enugu’yu gördükten sonra bu imkânsızlıklar içinden Onyeabor’un müziğinin çıkmış olmasına inanamadım.
Onyeabor’un bana önceden verdiği adrese gittim ve gördüğüm şey boş bir eski iş yeri gibi bir yerdi. Bir kadın duruyordu ve birkaç plastik masa ve sandalye vardı. Kadın bana şefi görmek için mi geldiğimi ve ardından da Rusya’dan mı geldiğimi sordu. Bu soru karşısında donakalmıştım. Sonra bu kadın beni şehrin dışında Onyeabor’un yaşadığı yere götürdü. 30 dakikalık bir araba yolculuğunun ardından ormanın içinde gizli kalmış harika bir yere geldik. Onyeabor’un eşi beni eve davet etti ve evin içinde çok fazla film ve müzik ekipmanı olduğu dikkatimi çekti. Kocaman bir salonda bekliyordum ve kendimi sanki birileri beni gizlice izliyormuş gibi hissediyordum. Bir süre sonra Onyeabor’un eşi gelip beni VIP odası dedikleri başka bir odaya gördü. Odaya girerken önceki altı ay yaptığım araştırmaların hepsi gözümün önünde canlandı. Oradaydım, nihayet Nijerya’da bu adamla göz göze geliyordum. Gerçekten büyülü bir andı, yaşadığım en harika deneyim olduğunu söyleyebilirim.
Onun yaşadığı yerde bir hafta kaldım ve onu her gün ziyaret ettim. Zamanımızın büyük kısmını Nijerya’nın Hıristiyan televizyonunu izleyerek geçirdik. Müzik geçmişiyle ilgili doğrudan sorular soramıyordum. Ailelerimizle ilgili yaptığımız sohbetlerden birşeyler çıkarabiliyordum, hakkında öğrendiğim her şey bunlardan ibaretti.
Peki Onyeabor şu an ne yapıyor? Hâlâ müzik yapıyor mu? Kendi ülkesinde tanınıyor mu?
E: Sanırım artık emekli oldu ve müzik kariyerinin ardından başladığı yemek işiyle ilgileniyor. Artık hayatını irmik üreterek geçiriyor.
Hâlâ müzik yaptığını zannetmiyorum. Ülkesinde sadece küçük bir grup onu tanıyor. Bunlar da Enugu’daki insanlar veya son albümü Anything You Sow‘u yayınladığı zaman etrafında olan insanlar. Genç insanlar onun hakkında hiçbir şey bilmiyor. Hattâ Femi Kuti ve birçok müzisyen onu hiç duymamış.
Onyeabor’un müziği çok nadir rastlanan bir müzik. Senin için onun müziğini özel kılan şey nedir?
E: Bu cevap çok uzun ya da kısa olabilir, ama sizin okuyucularınızın hatrına cevabı kısa tutacağım. Nijerya’nın küçük bir kasabasında 1978 ve 1985 yılları arasında yapılmış bir elektronik müzik bu. Müzikal olarak bambaşka bir dünyadan ya da gelecek zamandanmış gibi tınlıyor. Kompozisyonlar, enstrümantasyonlar ve şarkıların yapılanması akıllara durgunluk veriyor.
DJ Fitz anlatıyor:
William Onyeabor’un müziğini nasıl keşfettin? İlk tepkin neydi?
2001’de Strut Records’tan Nigeria 70 adlı albüm çıktığında keşfettim. O zamana göre parlak ve öncü bir albümdü. Albümde Highlife ve Afrofunk tarzlarında müzik yapan Joni Haastrup, Bongos Ikwue, Lijadu Sisters ve Blo gibi bir çok Afrikalı sanatçı bulunuyordu. Onyeabor’un şarkısı albümdeki diğer şarkılardan tamamen farklıydı. Çılgın synthlerle donanmış, sosyal, siyasî, minimal, Afrikalı, funk’a soyunmuş gibiydi. Şarkı soluğumu kesmişti.
Londra’da karşılaştığın Nijeryalılar ve yaşlı jenerasyondan Onyeabor’un müziğiyle ilgili yorumlar aldın mı? Onun müziğini biliyorlar mıydı?
Evet, kesinlikle. “When the Going Is Smooth and Good” şarkısı Nijerya’da ve Londra’da sık gittiğim Nijeryalı restoranlar, kulüpler ve mekânlarda hit olduğunda, o mekânlarda çalışanlara William Onyeabor’u soruyordum. Hepsi de biliyordu, bazısı daha çok tanıyordu, çoğu ise ânında “When the Going Is Smooth and Good” şarkısını biliyordu. Kendisi Londra Nijeryalı camiasında oldukça saygı duyulan biri.
Onun müziğini eşsiz ve hâlâ taze yapan nedir?
Bence müziği bağımlılık yaratıyor, şarkı yazarlığı inanılmaz, her şeyi çalabiliyor ama asla fazla çalmıyor, anlarsınız ya. Şarkı besteciliği harika. Özellikle Enugu’da bir bodrum katı stüdyoda, ABD ve Batı Avrupa’nın diskolarından ve otobanlarından uzak bir şekilde yaptığı müzikle zamanının yıllarca ötesindeydi. Müziğinin birleşimi ve şarkılarındaki sosyal yorumlar çok eşsizdi ve günümüzde de hâlâ çok önemli.
DJ setinde çaldığın favori Onyeabor şarkıları neler?
“When the Going Is Smooth and Good”u çalmayı çok seviyorum çünkü plağını (In Body and Soul) 5 yıl önce Londra’da bir hayır kurumunda buldum. Elime aldığım ilk Onyeabor plağı olduğu için soluğum kesilmişti. “Something You Will Never Forget”, “Good Name” ve daha birçoğunu çalmayı seviyorum ama bunlar favorilerim.
Onyeabor’la tanışsaydın ve bir soru hakkın olsaydı ona ne sorardın?
Tekrar müzik yapmayı/canlı çalmayı hiç düşünür mü diye sorardım. Eminim harika olurdu.
